Động cơ đóng vai trò chuyển hóa năng lượng điện thành chuyển động. Với cấu tạo bằng nam châm vĩnh cửu và ít bộ phận chuyển động phức tạp như động cơ xăng, motor xe điện thường có tuổi thọ cao và hoạt động êm ái. Chính vì sự êm ái đó, bất kỳ dấu hiệu bất thường nào cũng là lời cảnh báo rõ ràng nhất rằng động cơ đang gặp trục trặc. 1. Xe chạy yếu, tăng tốc chậm và bị ì bất thường Khi động cơ bắt đầu trục trặc, chiếc xe sẽ có cảm giác "ì" một cách bất thường. Bạn vặn ga hết cỡ nhưng xe không còn bốc như trước, tốc độ tối đa giảm đáng kể, và khả năng tăng tốc trở nên rất chậm chạp, đặc biệt khi lên dốc hoặc chở thêm người. Thay vì lướt đi mượt mà, xe có xu hướng chần chừ và hụt hơi. Tình trạng này khác hẳn với việc xe yếu điện do ắc quy sắp cạn, bởi ngay cả khi bình điện được sạc đầy, hiệu suất vẫn không cải thiện. Nguyên nhân Hiện tượng xe bị ì và chạy yếu có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân liên quan đến động cơ. Phổ biến nhất là động cơ bị nhiễm nước, gây ra tình trạng rỉ sét lõi thép bên trong hoặc làm hỏng các cuộn dây đồng. Khi rỉ sét xuất hiện, nó tạo ra ma sát lớn hơn, làm giảm lực từ của nam châm vĩnh cửu, buộc motor phải tiêu thụ nhiều điện năng hơn để tạo ra cùng một lượng mô-men xoắn, nhưng vẫn không đủ để đạt hiệu suất ban đầu. Một nguyên nhân khác là lỗi cảm biến Hall bên trong motor. Cảm biến Hall có nhiệm vụ báo cáo vị trí của rotor cho IC điều tốc để IC cấp điện đúng thời điểm. Khi cảm biến này hỏng hoặc cung cấp tín hiệu sai, IC điều tốc không thể cấp điện chính xác, khiến động cơ hoạt động không đồng bộ, gây ra hiện tượng giật cục nhẹ, tăng tốc chậm và tiêu hao điện năng vô ích. Cách xử lý ban đầu Dấu hiệu xe chạy yếu là một cảnh báo sớm cho thấy motor đã chịu đựng quá tải hoặc đã bắt đầu xuống cấp về cơ học/điện tử. Nếu bạn cố tình chạy tiếp với tốc độ chậm, motor sẽ tiếp tục nóng lên, đẩy nhanh quá trình hỏng hóc. Lúc này, bạn cần kiểm tra ngay tình trạng lốp xe máy điện và hệ thống phanh. Nếu các yếu tố ngoại vi này đều ổn, khả năng động cơ có vấn đề là rất cao. Hãy ngưng sử dụng xe và đưa đến thợ chuyên nghiệp để kiểm tra điện trở cuộn dây và tình trạng cảm biến Hall bằng đồng hồ vạn năng. 2. Xuất hiện tiếng ồn lạ và bánh xe bị kẹt cứng Một chiếc xe điện khỏe mạnh khi vận hành gần như không gây ra tiếng ồn nào ngoài tiếng ma sát nhẹ của lốp xe trên mặt đường. Nếu bạn bắt đầu nghe thấy tiếng "lạo xạo", "kêu rít", "cục cục" hoặc "xoẹt xoẹt" phát ra từ bánh sau, đó gần như chắc chắn là vấn đề liên quan đến motor. Tình trạng nặng nhất là khi bạn dừng xe và dắt bộ, bánh xe sau có cảm giác bị kẹt cứng hoặc quay rất nặng nề, không thể trôi chảy như bình thường. Nguyên nhân Tiếng ồn lạ thường là do hư hỏng cơ khí bên trong motor. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm: + Vỡ ổ bi động cơ: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra tiếng kêu lạo xạo và tiếng rít khó chịu. Khi ổ bi bị vỡ, các viên bi kim loại bị bung ra, tạo ra ma sát và tiếng ồn lớn khi motor quay. + Nam châm vĩnh cửu bị bung/vỡ: Lực va đập hoặc quá nhiệt có thể làm nam châm vĩnh cửu bên trong motor bị nứt, vỡ hoặc bung ra khỏi vị trí ban đầu. Khi motor quay, các mảnh nam châm này cọ xát vào lõi thép và cuộn dây đồng, gây ra tiếng động lạ và làm động cơ quay nặng nề, thậm chí bị kẹt cứng. + Nước xâm nhập gây rỉ sét: Nếu nước lọt vào quá lâu, lõi thép và các bộ phận kim loại bên trong rỉ sét, gây ma sát cơ học khi motor hoạt động, dẫn đến tiếng kêu ken két. Cách xử lý ban đầu Tiếng ồn và kẹt cứng là dấu hiệu motor đã bị tổn thương nặng về mặt cơ học. Nếu tiếp tục cố gắng vận hành, đặc biệt khi bánh xe bị kẹt cứng, có thể dẫn đến cháy cuộn dây hoặc làm hỏng toàn bộ nam châm, khiến việc sửa chữa trở nên vô ích và phải thay motor mới. Tuyệt đối không nên cố gắng vặn ga khi bánh xe bị kẹt. Hãy ngưng xe ngay lập tức, dắt bộ và đưa xe đến trung tâm bảo hành. Thợ kỹ thuật sẽ cần tháo motor ra để kiểm tra và thay thế bạc đạn hoặc xử lý nam châm bị bung. 3. Động cơ nóng rát và có mùi khét Sau một quãng đường di chuyển bình thường, nếu bạn chạm tay vào vỏ động cơ và cảm thấy nó nóng rát đến mức không thể giữ tay lâu, đó là dấu hiệu bất thường. Nhiệt độ quá cao đi kèm với mùi khét lẹt giống như mùi cao su cháy hoặc mùi đồng cháy là báo hiệu rõ ràng nhất. Mùi khét này thường là do lớp cách điện trên dây đồng bị chảy và cháy. Nguyên nhân Nhiệt độ quá cao có thể là kết quả của hiện tượng đoản mạch hoặc chập điện cục bộ bên trong motor: + Chập cuộn dây đồng: Lớp cách điện của dây đồng bị hỏng do quá nhiệt hoặc nhiễm nước, khiến các vòng dây đồng chạm vào nhau. Điều này làm tăng điện trở cục bộ và tạo ra nhiệt lượng khổng lồ, gây cháy cuộn dây. + Hoạt động quá tải: Việc thường xuyên chở quá tải nặng hơn mức khuyến nghị của nhà sản xuất hoặc lên dốc liên tục buộc motor phải hoạt động vượt công suất, dẫn đến dòng điện đi qua lớn hơn mức cho phép, sinh ra nhiệt độ cao. + Lỗi IC điều tốc: Đôi khi, lỗi không nằm ở motor mà ở IC điều tốc. Nếu IC cấp dòng điện không ổn định hoặc quá lớn một cách liên tục, motor sẽ bị "ép" hoạt động ở cường độ quá cao, gây nóng và có nguy cơ cháy nổ. Cách xử lý ban đầu Nhiệt độ cực cao và mùi khét là dấu hiệu của sự cố nghiêm trọng, có thể dẫn đến cháy motor hoàn toàn và hư hỏng cả IC điều tốc. Ngay khi ngửi thấy mùi khét, bạn cần dừng xe ngay lập tức, tắt khóa điện và ngắt Aptomat của xe. Việc này nhằm cắt nguồn điện hoàn toàn, ngăn chặn sự cố lan rộng. Tuyệt đối không được tiếp tục chạy hoặc cố gắng "nghỉ một lát rồi chạy tiếp". Motor trong tình trạng này cần được tháo ra và kiểm tra chuyên sâu, thường là phải quấn lại cuộn dây hoặc thay thế motor. 4. Xe bị giật khi tăng ga hoặc di chuyển không đều Khi tăng ga, thay vì xe điện dưới 50cc tăng tốc mượt mà, bạn cảm nhận rõ chiếc xe bị giật hoặc khựng lại một cách đột ngột rồi mới tiếp tục chạy. Ở tốc độ thấp, xe có thể rung lắc hoặc chạy không đều, giống như bị hụt ga. Cảm giác này đặc biệt rõ ràng khi bạn nhả ga rồi tăng ga trở lại, hoặc khi di chuyển ở dải tốc độ từ 5 – 15 km/h. Nguyên nhân Hiện tượng xe giật chủ yếu liên quan đến sự phối hợp giữa ba bộ phận: Tay ga, IC điều tốc và Motor. Nếu tay ga và IC đều hoạt động tốt, thì lỗi giật có khả năng cao xuất phát từ: + Lỗi cảm biến Hall: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Motor thường có 3 cảm biến Hall. Nếu một hoặc hai cảm biến bị hỏng hoặc dây điện bị đứt/tiếp xúc kém do rung lắc, IC điều tốc sẽ nhận tín hiệu vị trí không chính xác. Khi đó, IC cấp điện sai thời điểm, khiến motor quay không đồng bộ và gây ra hiện tượng giật cục, như bị "mất pha" khi vận hành. + Rò rỉ hoặc tiếp xúc kém của dây Pha: Motor và IC được nối với nhau qua 3 dây Pha lớn. Nếu các giắc nối này bị lỏng lẻo, bị ẩm hoặc rò rỉ điện, tín hiệu truyền tải sẽ chập chờn, dẫn đến việc cấp điện không liên tục cho motor, gây giật và rung khi xe chạy. Cách xử lý ban đầu Xe bị giật khi tăng ga là một lỗi điện tử. Mặc dù xe vẫn có thể chạy được, nhưng nếu cố gắng sử dụng, sự giật cục sẽ làm tăng ma sát và tạo ra nhiệt không cần thiết, đẩy nhanh quá trình hỏng hóc của motor và IC điều tốc. Bạn cần kiểm tra ngay các giắc cắm giữa motor và IC xem có bị lỏng hoặc oxy hóa không. Nếu các giắc cắm vẫn chặt, rất có thể lỗi nằm ở cảm biến Hall bên trong motor. Hãy đưa xe đến thợ để họ dùng đồng hồ vạn năng kiểm tra điện trở giữa các cặp dây pha và tín hiệu của cảm biến Hall. Trong mọi trường hợp nghi ngờ motor gặp vấn đề, nguyên tắc vàng là ngừng sử dụng xe ngay lập tức để tránh làm hỏng hóc lan rộng. Hãy tìm đến các trung tâm bảo hành hoặc thợ sửa xe điện chuyên nghiệp để được kiểm tra, vì việc tự ý can thiệp vào motor có thể làm mất bảo hành và gây nguy hiểm. Chăm sóc motor chính là bảo vệ khoản đầu tư lâu dài của bạn vào chiếc xe điện.
